Trogloditas en klimaatangst

woord vooraf: er zijn wat linkjes te vinden in de tekst voor mensen die wat meer uitleg of video’s willen zien over beschreven onderwerpen

Voor we verder naar het zuiden gaan brengen we nog een bezoek aan Aicha. Aicha is een van de weinige mensen die ik ken uit Arnhem én uit Amsterdam. De laatste keer dat we haar zagen maakten we met Anne en Reinier een motortrip in de Himalaya van India. Zij was toen zwanger, haar dochtertje Zoraya wordt morgen acht jaar. Haar vriend, Rooster, die ze heeft leren kennen toen ze de tour van Elton John, rondreed met de vrachtwagen, is in Madrid met een tour. Ze gaan er als verrassing morgen samen Zoraya’s verjaardag vieren. Er staat een mooie, grote, antieke woonwagen in de tuin, waar ze in woonden in Engeland. Zoraya heeft er al een oogje op laten vallen als eigen woonruimte. Het idee was om hem achter een tractor te hangen en hier naartoe te rijden, lekker romantisch. Maar na proefrondje op de boerderij in Engeland viel hij bijna uit elkaar, de zijpanelen raakten los en het kraakte allemaal net iets teveel. Dus heeft Rooster hem met zijn vader samen op een dieplader gezet en hiernaartoe gereden. Via zijn werk kon er goedkoop een lader gehuurd worden en konden ze de ferry van van Southampton naar Santander met korting boeken.

Voor ze van Engeland naar Spanje verhuisden hebben ze met zijn drieën rondgereisd op zoek naar een nieuwe woonplek met een beter klimaat. Aicha wilde het liefst naar India, waar ze een aantal keer is geweest om vrijwilligerswerk te doen bij verschillende Animal Rescue projecten. Haar afstudeerproject tijdens haar rechtenstudie wijdde ze aan de handel in wilde dieren. Tijdens een eerdere reis naar Indonesië werd ze geconfronteerd met veel ellende op de dierenmarkten waar ze katten, honden en exotische dieren verkopen, veelal voor consumptie. Tegelijkertijd zag ze dat het ook anders kan en raakte geïnspireerd door Femke, die al jaren in Indonesië woont en zich met Jakarta Animal Aid Network (JAAN Foundation) op allerlei verschillende manieren inzet om dieren te beschermen. In Goa kwam Aicha bij de Monkeyman terecht, een opvangproject voor apen. Een verhaal dat me doet denken aan Netflix serie de Tiger King. Iemand die denkt het beste voor te hebben met de dieren, maar er ook een toeristische attractie van maakt. Mensen kunnen in het zwembad zwemmen met de apen en ze verwennen met snoep en cake, waardoor ze allemaal veel te dik worden. Aicha werd gevraagd te helpen bij het rehabiliteren van de apen en ze weer terug te brengen naar het bos. Ondanks de goede intenties bleek het moeilijker en gecompliceerder dan gedacht. De manieren van socialiseren en rehabiliteren die Aicha kende van stichting AAP kwamen niet overeen met die van de Monkeyman. Ze kwam steeds meer in een wespennest terecht en besloot te vertrekken. Eerst weer wat verse lucht krijgen in de Himalaya en daarna naar huis om te bevallen. Dat was het moment dat wij haar tegenkwamen in New Delhi.

Rooster wilde liever naar de VS (Californië/Utah) of Nieuw Zeeland, waar zijn beste vrienden wonen. Uiteindelijk werd het Villena in Spanje, voor Aicha dicht bij Primadomus, een opvangcentrum van Stichting AAP. Ze voelen zich er thuis. Aicha is er geaard en tot rust gekomen. Ze heeft veel Spaanse vrienden. De taal heeft ze geleerd door te werken bij een boerderij en een restaurant, maar vooral van de families van de collectieve school waar Zoraya op zat. “Viva y activa” is een kindgerichte leeromgeving waar buiten de algemene ontwikkeling ook oog is voor emotionele en fysieke ontwikkeling. Buitenruimte, keuken en atelier vormen ook belangrijke leeromgevingen. De ouders binnen het collectief regelen alles. Ze huren docenten in, maken schoon, vormen het schoolbestuur en nemen deel aan het leerproces van de kinderen door hun eigen skills in te zetten. Zo hielp Aicha met Engelse les en het aanleggen van een permacultuur groententuin. Helaas kwam het voor een groot deel op dezelfde schouders terecht en is het collectief ten ondergegaan. Nu zit Zoraya op een Montessorischool in een voormalig klooster, waar de beeltenissen van heiligen nog in de gangen prijken. Ook in Spanje lopen de gebedshuizen leeg en worden er andere bestemmingen gezocht.

Villena is bergstadje aan de voet van een imposant voormalig Moors kasteel, voor ons een uurtje rijden. Volgens Aicha een links, progressieve stad met een ‘groene’ burgemeester en veel leuke festivals. Er zijn een aantal biowinkels waar regelmatig workshops worden aangeboden. Ze zegt dat je er makkelijk je geld mee zou kunnen verdienen, evenals met het geven van Engelse les. Zelf heeft ze afgelopen tijd, net als ik, een cursus permacultuur gevolgd. Ze is erg geïnspireerd geraakt door Natalie Topa en Andrew Millison, bij wie ze de cursus heeft gevolgd en die zich heeft gespecialiseerd in “desert agriculture”. Ze laat me filmpjes zien met uitleg over technieken die je kunt gebruiken voor het opvangen van regenwater, tegengaan van bosbranden en het vergroenen van het land. Echt hoopgevend als je ziet wat er allemaal mogelijk is om schijnbaar dorre, onbruikbare grond weer nieuw leven in te blazen. Greening the desert, zeg maar. Superinteressant en goed bruikbaar voor deze regio. Ik hoop dat het ons lukt ook wat permacultuur projecten in praktijk te zien hier in zuidspanje en wellicht een tijdje mee te werken en dat boeren in de reguliere landbouw ook snel gaan inzien dat het anders moet en kán. Na een jaar van observatie heeft Aicha nu een ontwerp gemaakt voor haar eigen land en is begonnen met een aantal ideeën, zoals het aanleggen van swales en ingegraven bedden, zodat ze straks zoveel mogelijk van eigen land kunnen eten.

Aicha, Rooster en Zoraya wonen in een huisje van zo’n 70 m2 op een lap grond van een hectare met tweehonderd olijfbomen. Stroom krijgen ze via zonnepanelen. Er staat een windturbine in de tuin, maar die doet – ondanks de vele dagen wind – niet zoveel. Het huis is, zoals we al vaker gezien en gehoord hebben, ooit illegaal gebouwd en het duurt lang om de benodigde vergunningen te krijgen. Het duurt nu al drie jaar maar is niet echt een probleem, ondertussen kun je er gewoon wonen. Het eerste jaar waren ze vooral bezig met verhuizen, werken en integreren. Ze hebben twee jaar gewacht op een vergunning van de septic tank, een van de vereisten om het huis te kunnen legaliseren, net als dat je minstens een hectare grond nodig hebt om te mogen bouwen. In regio Valencia is de overheid net een procedure gestart om alle illegale huizen te legaliseren, ook op minder dan een hectare grond. Vooral veel buitenlanders hebben, zonder het te weten, illegale huizen gekocht. Daar willen ze nu vanaf en proberen daarom een versnelde procedure te starten. Met drones wordt alles nu in kaart te gebracht en daarna wordt het veel strikter. In Biar, een dorpje in de buurt, mag je bijvoorbeeld geen caravans meer op je landje zetten. De tijd dat alles kan in Spanje is voorbij.

Om te voldoen aan de een hectare regel hebben ze zoveel land met olijven. Ze doen er echter niets aan verteld Aicha. Olijven zijn gemakkelijk. Ze snoeien ze niet en geven ook geen water. De olijvenoogst is niet veel werk en ze plukken ook niet alles. In het najaar nodigen ze wat vrienden uit te komen helpen in ruil voor een lekkere lunch en vijf liter olijfolie. In twee dagen plukken ze zo’n negenhonderd kilo, een derde van de bomen. Goed voor 150 liter olie, dat is goed genoeg voor henzelf en om weg te geven als kadootje. Je hebt op zijn minst driehonderd kilo nodig om je eigen olie te kunnen laten persen en bottelen, anders gaat het op de grote hoop. Dat lijkt ons ook wel wat, een landje met wat olijfbomen, weer iets voor op het lijstje.

Het land is omringd door droge rivieren. Aicha heeft voor haar ontwerp ook onderzoek gedaan naar de grond en het water. Er zijn drie soorten water hier. Drinkwater met chloor in de stad, drinkwater voor de campo dat een beetje schoon is en water voor irrigatie. Water is goedkoop en als je een irrigatiesysteem op je land hebt liggen mag er niemand op. Anders kan iedereen op je land. Naar eigen water boren mogen ze niet, dan zakt de grondwaterspiegel teveel. De dienst voor het waterbeheer heeft geen overzicht meer omdat boeren gemakkelijk illegaal putten slaan. Bovendien beschikken ze over te weinig middelen voor controles. Het water wordt geleverd door zowel de overheid als geprivatiseerde bedrijven, maar het is bijna onmogelijk te weten waar het precies vandaan komt. Veel land hier wordt opgekocht door multinationals om groenten te verbouwen, die daar dan bijvoorbeeld sla opzetten wat zorgt voor een onzinnig waterverbruik. Ook is ze bezorgd over het vele gif dat de boeren gebruiken op de akkers om haar heen. Boeren in de buurt, eten daardoor hun eigen aardappels niet meer, maar verkopen ze wel aan de Mercadona. Verder verteld ze wel iets te merken van klimaatverandering. Ze merkt dat het weer van slag is. Als het hoort te regenen is het droog, het wordt te vroeg te heet en als het droog hoort te zijn is het opeens langer en meer bewolkt. Het is heel grillig. Daarom zou ze graag ook nog wat meer cursussen bij Andrew Millison willen volgen om zich beter voor te bereiden op klimaatverandering en de toenemende droogte.

Er is een jaarlijks punkfestival in Villena waar onder andere The Toydolls spelen, maar het is uitverkocht en Zoraya had ook niet zo’n zin, want ze is nog steeds een beetje ziek. Dus halen we bier en kletsen gezellig bij de brandende pelletkachel en snorrende poes. We blijven slapen in onze eigen bus. Na een rondleiding door de tuin nemen we afscheid in de ochtend en gaan met vijf liter “Zoraya” olijfolie weer op weg.

Het is ongelooflijk hoe alles tot nog toe zo vanzelf gaat en wat een leuke bezoekjes dat oplevert. Terwijl we plannen maken voor onze maand school in Cádiz, komt Kaste met een vriend van een vriend die een grot gekocht heeft en wil verhuren in Granada. Dus besluiten we daarheen te gaan. Op weg naar Granada krijgen we van twee mensen die ons blog lezen weer contacten waar we langs kunnen. Het landschap veranderd langzaam van amandel en olijfgaarden naar sinaasappel en citroenen. Het wordt lekker warm en langs de kust in Murcia zien we de temperatuur stijgen naar 21 graden mmmm. Halverwege besluiten we te lunchen in Sierra de Espuña, een groen gebergte dat oprijst uit de stoffige vlakte.  Ik lees dat het gebied zich in laat negentiende eeuw in een deplorabele milieutoestand bevond. De vegetatie was bijna volledig verloren gegaan en het woestijnvormingsproces was ingezet. Vanaf 1889 nam boswachter Ricardo Codorníu de enorme taak op zich om de hele berg te herbebossen. Deze actie van herbebossing was een model voor die tijd. En weer worden we geconfronteerd met de verwoestijning van Spanje, een actueel probleem dat me steeds meer zorgen baart. We rijden langs opgedroogde rivieren en stuwmeren waarin de waterstand een stuk lager lijkt. En het doet pijn de kale, stoffige, omgeploegde grond te zien onder de amandel- en olijfbomen. Die in mijn ogen een grote bijdrage levert aan de bodemerosie en het wegwaaien van de vruchtbare bovenlaag. En weer denk ik, ik zou graag een tijdje meedraaien op projecten of boerderijen waar ze met onder andere herbebossing, goede zorg voor de bodem, meer diversiteit en waterretentie laten zien dat het ook anders kan.

Na de lunch rijden we landinwaarts, richting Sierra Nevada. Langzaam verschijnen de witte toppen links van ons, de amandelen zijn weer terug en staan inmiddels in bloei. Ook zie ik aan de andere kant de eerste grotwoningen verschijnen, eerst een paar en daarna hele dorpen. Vooral bij Guadix vallen de wit geschilderde voorgevels op met torentjes en witte schoorstenen die uit de met gras bedekte hellingen steken. Ik ben heel benieuwd hoe ons leven als Trogloditas er de komende maand uit zal zien. Ondertussen krijgen we een telefoontje van Juan. De grot is nog niet af en we kunnen er vandaag nog niet terecht. Hij is er wat zenuwachtig over en wil wel meedenken over een oplossing. Ik zeg dat het geen probleem is, we kunnen ook meehelpen en een nachtje in de bus slapen. We zijn er over een half uurtje zeg ik. Juan komt ons ophalen. We staan buiten de oude buitenmuur van Granada en daar kunnen we met de bus niet doorheen. De straatjes van het Albaicín (de oude Moorse wijk) zijn steil en smal, evenals de oude stadspoorten. We parkeren de bus buiten de muur en lopen mee naar de grot. Het uitzicht is ongelooflijk mooi. Ons nieuwe thuis ligt helemaal bovenaan de heuvel net onder de Ermita de San Miguel Alto. Een bekende mirador waar zich iedere avond toeristen op het muurtje verzamelen, als vogels op een elektriciteitskabel, om van het fantastische uitzicht en de zonsondergang te genieten. Aan onze voeten ligt Granada met links het Alhambra tegen een achtergrond van de Sierra Nevada, Muy magico!! Binnen is Nuria als een wervelwind aan het werk om de grot op orde te maken, waarbij de woorden net zo snel uit haar mond wervelen, het voelt als een warm welkom. We spreken af dat we voor vanavond ergens met de bus gaan staan en morgenochtend terugkomen om te helpen met de laatste dingen. We vinden een mooie plek in het bos vlakbij Granada.

De dag erna verteld Juan ons iets meer over de wijk. De heuvel met de grotwoningen wordt al honderden jaren bewoond. Het is het tweelinggebied van Sacromonte, de oorspronkelijke zigeunerwijk, nu druk bezocht door toeristen en Spanjaarden die graag de flamencobars in de grotten bezoeken. Er zijn families die daar al generatie op generatie wonen. Aan deze kant zijn en worden de bewoners het liefst verjaagd. In 1963 ontstonden er aardverschuivingen en overstromingen in de stad door hevige regenbuien. Een groot deel van de oorspronkelijke grotbewoners werden door de regering van Franco uit hun huizen gezet. Maar in de afgelopen decennia zijn steeds meer mensen weer naar de grotten getrokken. Sommigen, zoals Juan en Nuria, hebben met succes een woonvergunning aangevraagd, terwijl anderen ooit alleen een toen gangbare mondelinge overeenkomst hebben gesloten en geen eigendomspapieren hebben. De bewoners van de grotten boven het Albaicín is daardoor een mix van oorspronkelijke, legale en illegale bewoners, Afrikaanse immigranten en mensen die op zoek zijn naar alternatieve manieren van leven. Maar nog steeds leven de bewoners met angst om uit hun grot te worden gezet. In 2014 werden er een aantal grotten onaangekondigd ontruimd, omdat het gevaarlijk zou zijn. Oscar, een andere buurman, heeft er een documentaire over gemaakt, hij zou hem graag op een festival willen laten zien. Nu wordt regelmatig stroom en water afgesloten, boetes uitgedeeld en andere pesterijen. Een aantal buren komen dagelijks hun telefoon opladen bij Juan. Hij probeert samen met andere buurtbewoners naar oplossingen te zoeken voor de lange termijn en vertelt trots nu in ieder geval een aantal zaken bij de rechter te hebben gedeponeerd. De stad heeft echter plannen de ‘illegale’ grotten te ontruimen en er een park van te maken.

Onze grot ziet er goed uit. Juan en Nuria hebben ervoor gezorgd dat alles aanwezig is. We hebben een nieuwe badkamer, een keuken met houtkachel, een nieuw fornuis en koelkast, een gezellige slaapkamer met raam naar het terras, een woonkamer, een logeerkamer en WIFI. Wat wil je nog meer. Een prima basis voor een maandje school. En zo lopen we op maandag samen de trap af naar de stad met een rugzak gevuld met schriften, pennen en een flinke dosis motivatie.